E-Księgarnia
W ramach obchodów Narodowego Dnia Pamięci Powstania Warszawskiego w dniu 1 sierpnia 2016 r. Urząd Miasta Łodzi, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi oraz żołnierze Powstania Warszawskiego zorganizowali w Łodzi uroczystość odsłonięcia Pomnika Powstańców Warszawskich. Upamiętnienie znalazło swoje miejsce na Skwerze Powstańców Warszawskich u zbiegu ul. Wojska Polskiego i al. Grzegorza Palki.
Powstanie pomnika jest efektem wieloletnich starań prof. dr hab. n. med. Marii Gołębiowskiej – która przeżyła Rzeź Woli, po wypędzeniu z Warszaawy przez Niemców jako pielęgniarka Czerwonego Krzyża niosła we Włochach pomoc, przede wszystkim warszawskim dzieciom – oraz Henryka Gołębiowskiego, kpr. pchor. AK „Kaczor”, w czasie Powstania walczącego w kompani K-2 pułku „Baszta” na Mokotowie. Rada Miejska w Łodzi uchwałą z dnia 4 czerwca 2014 r. postanowiła skwerowi znajdującemu się między ul. Wojska Polskiego i al. Grzegorza Palki nadać nazwę: Skwer Powstańców Warszawskich. Uchwałą z dnia 26 sierpnia 2015 r. miejscy radni wyrazili zgodę na wzniesienie pomnika dla uczczenia pamięci Powstańców Warszawskich wraz z urządzeniem jego otoczenia na Skwerze Powstańców Warszawskich w Łodzi.
W uroczystości wzięły udział setki łodzian, kilkanaście pocztów sztandarowych, w tym konny Straży Miejskiej. Licznie obecni byli kombatanci z mjr. Zbysławem Raczkiewiczem, prezesem Okręgu Łódź Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej oraz por. Gryzeldą Studzińską, prezes Środowiska Warszawa ŚZŻAK, Posłanka na Sejm RP Joanna Kopcińska, władze miejskie i wojewódzkie – Wojewoda Łódzki prof. Zbigniew Rau, Marszałek Województwa Witold Stępień, Wiceprezydent Miasta Łodzi Ireneusz Jabloński. Posłanie do uczestników uroczystości skierował w formie listu Jan Józef Kasprzyk, p.o. Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Uroczystego poświęcenia pomnika w imieniu Arcybiskupa Metropolity Łódzkiego dokonał ks. prałat Ireneusz Kulesza, proboszcz Parafii Archikatedralnej pw. św. Stanisława Kostki.
Wartę honorową przy pomniku wystawili: 37 Dywizjon Lotniczy Ziemi Łęczyckiej z Leźnicy Wielkiej ze składu 25. Brygady Kawalerii Powietrznej z Tomaszowa Mazoweickiego oraz Placówka Straży Granicznej w Łodzi Nadwiślańskiego Oddziału Straży Granicznej w Warszawie im. Powstania Warszawskiego.
Uroczystość rozpoczęła się o symbolicznej godzinie „W”, gdy w mieście rozległ się głos syren i chwilę zadumy poświęcono pamięci Powstańców. Miłym akcentem kończącym uroczystość było przekazanie przez mjr. Marcina Burdalskiego, zastępcę Komendanta Placówki SG w Łodzi, emblematu Straży Granicznej Ndwiślańskiego Oddziału Straży Granicznej im. Powstania Warszawskiego. Trafił on na ręce mjr. Zbysława Raczkiewicza.
Instytut Pamięci Narodowej od lat podejmuje działania służące przypomnieniu, że Powstanie Warszawskie było wspólną walką o Niepodległość Polski, a nie jedynie lokalnym bojem o Warszawę, że było ostatnią próbą ocalenia Kraju przed zastąpieniem jednej okupacji – niemeickiej – przez drugą, sowiecką. Od 2007 r. apelujemy do lakalnych samorządów o włączenie syren w godz. „W”, wywieszanie 1 sierpnia flag państwowych. Od 2008 r. pracownicy Oddziału IPN w Łodzi zapalają 1 sierpnia znicze na mogiłach powstanczych zlokalizowanych na łódzkich cmentarzach – gen. bryg. Franciszka Edwarda Pfeiffera ps. „Radwan”, płk. Konstantego Kułagowskiego, na mogiłach harcerek – Barbary Nazdrowiczówny, Marii i Jadwigi Wocalewskich na Starym Cmentarzu, na mogile płk. Józefa Szostaka ps. „Filip” na cmentarzu w Łodzi-Rudzie. W tym roku oznaczono biało-czerwonymi szarfami ponad 50 mogił.
Bezpośrednio po uroczystym odsłonięciu łódzkiego Pomnika Powstańców Warszawskich Marek Drużka, dyrektor Oddziału IPN w Łodzi wraz z wiceprezydentem Ireneuszem Jabłońskim udali się na cmentarz katolicki Łódź-Doły, gdzie zapalnono znicze na mogiłach o. Tomasza Rostworowskiego, za udział w Powstaniu Warszawskim odznaczonego Krzyżem Walecznych i pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari V klasy (uważano, że zginął w Powstaniu), prof. Stanisława Torokana-Popowskiego, odznaczonego medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata, w czasie Powstania udzialającego pomocy medycznej, twórcy łódzkiej szkoły pediatrii – oraz przed symboliczną tablicą poświęconą pamięci chor. Herberta Browna, który zginął od ran zestrzelony w samolocie lecącym na pomoc walczącej Warszawie w nocy z 13 na 14 sierpnia 1944 r.
Powstanie 1944 – Bitwa o Polskę
Powstanie Warszawskie było ostatnim w czasie drugiej wojny światowej tak dramatycznym aktem polskiej wojny o niepodległość Rzeczypospolitej i wolność jej obywateli. Żołnierze Armii Krajowej mieli świadomość, że na ulicach Warszawy toczy się walka o całą Polskę, a nie tylko o jej stolicę.
W szeregach warszawskiego korpusu AK znaleźli się żołnierze niemal z wszystkich regionów kraju. W walkach wzięły udział także duże jednostki AK, stworzone nawet w odległych województwach Polski wschodniej. Do walczącej Warszawy zmierzały oddziały z wielu regionów Polski. Na skutek działań sowieckich i niemieckich tylko niektóre z nich mogły wziąć udział w starciach w mieście. Jednak działania te, jak i walki toczone przez oddziały przedzierające się do Warszawy, należy uznać za nieodłączną część działań powstańczych.
Do legendy przeszedł rajd partyzantów Zgrupowania Stołpecko-Nalibockiego AK pod dow. ppor. Adolfa Pilcha ps. „Góra”, „Dolina”, którzy w lipcu 1944 roku dotarli do Warszawy z najdalszych kresów Nowogródczyzny, czyli z Puszczy Nalibockiej. To oni utworzyli „Zgrupowanie Kampinos” i wzięli udział w walkach powstańczych. Wśród innych jednostek, które przedarły się do Warszawy, była część oddziałów z podwarszawskich obwodów AK: Sochaczew, Błonie i Grójec. Nie doszły do stolicy dobrze uzbrojone oddziały z Obwodu Mińsk Mazowiecki. Wobec groźby rozbrojenia przez Armię Czerwoną zostały rozwiązane w rejonie Otwocka. Również w tych okolicach, wobec zagrożenia ze strony NKWD, został rozwiązany zmierzający do Warszawy oddział z Kraśnika. Aresztowanie dowódcy i rozbrojenie przez Rosjan żołnierzy 9 Podlaskiej Dywizji Piechoty AK uniemożliwiło udział w Powstaniu oddziałów z okolic Białej Podlaskiej.
14 sierpnia 1944 roku Komendant Główny AK gen. dyw. Tadeusz Bór-Komorowski wydał rozkaz marszu na pomoc Powstaniu wszystkich pozostających w dyspozycji komend AK dobrze uzbrojonych jednostek. Wówczas w kierunku Warszawy ruszyły kolejne oddziały, nawet z bardzo odległych regionów – zarówno tych jeszcze okupowanych przez Niemców, jak i już zajętych przez Sowietów. Jednak siły SS i Wehrmachtu oraz jednostki NKWD i Armii Czerwonej skutecznie uniemożliwiały włączenie się tych jednostek do walk powstańczych.
Z okolic Lasek i Grójca przedarły się do stolicy jednostki liczące kilkaset osób. Przez pozycje niemieckie nie zdołał się przebić oddział AK z okolic Legionowa. Oddziały z Łowicza musiały stoczyć walki z Niemcami w lasach Chlebowskich. Wiele ciężkich walk stoczyły formacje Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK, a także jednostku z ziemi piotrkowskiej, które nie zdołały przebić się do stolicy. Po ciężkich walkach z Niemcami w okolicach Częstochowy zakończył marsz ku Warszawie Samodzielny Batalion „Skała” z Okręgu Krakowskiego.
Armia Czerwona stanęła na drodze kolejnych oddziałów z Garwolina i Mińska Mazowieckiego w Dębem Wielkim i na linii Wisły. Na skutek działań NKWD i Armii Czerwonej w okolicach Garwolina oraz Żelechowa i Trojanowa zakończyły marsz do Warszawy oddziały z okręgu lubelskiego AK. Część oddziałów nie była w stanie sforsować obstawionej przez jednostki sowieckie linii Wisły. Liczące ponad 1200 ludzi oddziały z okolic Hrubieszowa, mimo uzgodnień z Rosjanami o przepuszczeniu oddziałów w kierunku stolicy, zostały zaatakowane przez oddziały Armii Czerwonej. W rejonie Siedlec zostały zatrzymane i rozbrojone przez Sowietów niektóre oddziały 30 Poleskiej Dywizji Piechoty AK, sformowanej na obszarach zabużańskich. Inne zostały rozbrojone przez Rosjan dopiero w rejonie Karczewa, Celestynowa i Dębego Wielkiego.
Zmierzające do Warszawy oddziały 26 pułku piechoty AK z obszaru lwowskiego zostały rozbrojone przez Sowietów w rejonie Sarzyny. Część oddziałów tego pułku dotarło jeszcze dalej – Sowieci zlikwidowali je dopiero pod Kockiem oraz pod Urzędowem.
Podobny los spotkał idące do Warszawy oddziały z okolic Rzeszowa, które zostały przez Sowietów otoczone w okolicach Sokołowa Małopolskiego. Do Annopola dotarły oddziały z inspektoratu mieleckiego.
Znaczna część AK-owców rozbrojonych przez NKWD i Armię Czerwoną została wywieziona do łagrów w głębi Związku Sowieckiego. Wielu z nich marsz na pomoc walczącej Warszawie zakończyło w GUŁagu. Niektórzy tam zmarli, inni powrócili do Polski dopiero w końcu lat 40. i po 1956 roku.
Zarówno sowieckie jak i niemieckie działania przeciwko oddziałom AK idącym na pomoc Powstaniu były częścią operacji wymierzonych w polskie dążenia niepodległościowe.
Wysiłek i los żołnierzy AK zmierzających do Warszawy z różnych regionów Polski był integralną częścią działań powstańczych w 1944 roku.
Jesteśmy winni im pamięć.
foto: Marzena Kumosińska