E-Księgarnia19 lutego br. mija 75 rocznica śmierci kpt. Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca” – oficera Armii Krajowej, twórcy i dowódcy Konspiracyjnego Wojska Polskiego – jednej z najważniejszych organizacji niepodległościowych i antykomunistycznych powojennej Polski. „Warszyc”, w wyniku zdrady swojego bliskiego współpracownika – Henryka Brzózki „Niutka” – został aresztowany przez funkcjonariuszy UB 27 czerwca 1946 r. w Częstochowie. Dwa dni później w miejscu, gdzie się ukrywał, zatrzymano jego adiutanta – por. Ksawerego Błasiaka „Alberta”. Funkcjonariusze UB znaleźli także skrupulatnie prowadzone przez niego archiwum organizacji, w którym znajdowały się setki dokumentów – rozkazów, meldunków, rozliczeń finansowych, antykomunistycznych ulotek i prasy. Dzięki temu aparat bezpieczeństwa zyskał cenne dowody, na podstawie których można było poznać nie tylko strukturę organizacyjną i kadrową Konspiracyjnego Wojska Polskiego, ale także szczegółowo odtworzyć jej zbrojną i propagandową aktywność.
Śledztwo prowadzone przez WUBP w Łodzi, które rozpoczęło się w dniu aresztowania „Warszyca”, objęło w sumie 12 zatrzymanych osób. Byli to: Stanisław Sojczyński „Warszyc” – dowódca KWP, Ksawery Błasiak „Albert” – adiutant dowódcy, Czesław Kijak „Romaszewski” – dowódca komendy powiatowej KWP w Wieluniu, Stanisław Żelanowski – szef wywiadu KWP, Henryk Glapiński „Klinga” – dowódca oddziału KWP krypt. Warszawa, Albin Ciesielski „Montwił” – dowódca plutonu w KWP, Marian Knop „Własow” – dowódca plutonu w KWP, Władysław Bobrowski – dowódca komendy powiatowej KWP w Sieradzu, Antoni Bartolik „Szary” – dowódca oddziału w komendzie powiatowej KWP w Sieradzu, Zygmunt Łęski – współpracownik szefa łączności KWP, Andrzej Zbierski – współpracownik KWP i ks. Mieczysław Krzemiński, który odprawiał msze święte z udziałem żołnierzy KWP.
Wiadomo, iż wobec aresztowanych stosowano niedozwolone metody śledcze. Funkcjonariusze wymuszali zeznania znęcając się nad nimi fizycznie i psychicznie. W wyniku przeprowadzonego dochodzenia sporządzono akt oskarżenia, który został zatwierdzony przez Mieczysława Moczara, szefa WUBP w Łodzi, 23 listopada 1946 r.
Proces „Warszyca” i jego podkomendnych przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Łodzi rozpoczął się 9 grudnia 1946 r. Przewodniczącym składu sądzącego był sędzia wojskowy Bronisław Ochnio. Oskarżali prokuratorzy wojskowi: Kazimierz Graff i Czesław Łapiński. Wyrok zapadł 17 grudnia 1946 r. Na karę śmierci skazano osiem osób. Byli to: Stanisław Sojczyński, Ksawery Błasiak, Stanisławowi Żelanowski, Henryk Glapiński, Albin Ciesielski, Marian Knop, Władysław Bobrowski i Antoni Bartolik. Pozostali oskarżeni otrzymali kary więzienia: Zygmunt Łęski – 15 lat, Czesław Kijak - 8 lat, ks. Mieczysław Krzemiński - 6 lat, Antoni Zbierski - 1 rok. Jedynie w dwóch przypadkach Bolesław Bierut skorzystał z prawa łaski. Władysławowi Bobrowskiemu i Antoniemu Bartolikowi zamieniono karę śmierci na dożywotnie więzienie, zmniejszone później do 15 lat.
Egzekucję na sześciu skazanych na najwyższy wymiar kary wykonano 19 lutego 1947 r., trzy dni przed uchwaleniem amnestii, która miała objąć członków antykomunistycznego podziemia. Plutonem egzekucyjnym dowodził Edmund Bocheński, który w tym samym roku został naczelnikiem Wydziału Śledczego WUBP w Łodzi. Niestety, do dzisiaj, pomimo wieloletnich starań, nie udało się zidentyfikować miejsca pochówku dowódcy Konspiracyjnego Wojska Polskiego.
Oddziałowe Archiwum IPN w Łodzi po raz pierwszy publikuje w całości dokumenty z zachowanych akt Wojskowego Sądu Rejonowego w Łodzi dotyczące śledztwa, procesu i egzekucji Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca” oraz jego pięciu żołnierzy. Są to:
- Akt oskarżenia z 23 listopada 1946 r. zatwierdzony przez szefa WUBP w Łodzi przeciwko Stanisławowi Sojczyńskiemu, Ksaweremu Błasiakowi, Czesławowi Kijakowi, Stanisławowi Żelanowskiemu, Henrykowi Glapińskiemu, Albinowi Ciesielskiemu, Marianowi Knopowi, Władysławowi Bobrowskiemu, Antoniemu Bartolikowi, Zygmuntowi Łęskiemu, Andrzejowi Zbierskiemu, ks. Mieczysławowi Krzemińskiemu, sygn. IPN Ld 6/43, t. I, s. 522-573
- Protokół rozprawy głównej przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Łodzi z 9-17 grudnia 1946 r. w sprawie Stanisława Sojczyńskiego, Ksawerego Błasiaka, Czesława Kijaka, Stanisława Żelanowskiego, Henryka Glapińskiego, Albina Ciesielskiego, Mariana Knopa, Władysława Bobrowskiego, Antoniego Bartolika, Zygmunta Łęskiego, Andrzeja Zbierskiego, ks. Mieczysława Krzemińskiego, sygn. IPN Ld 6/43, t. I, s. 599-663
- Wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Łodzi z 17 grudnia 1946 r. w sprawie Stanisława Sojczyńskiego, Ksawerego Błasiaka, Czesława Kijaka, Stanisława Żelanowskiego, Henryka Glapińskiego, Albina Ciesielskiego, Mariana Knopa, Władysława Bobrowskiego, Antoniego Bartolika, Zygmunta Łęskiego, Andrzeja Zbierskiego, ks. Mieczysława Krzemińskiego, sygn. IPN Ld 6/43, t. I, s. 684-705
- Protokoły wykonania kary śmierci z 19 lutego 1947 r. wobec Stanisława Sojczyńskiego, Mariana Knopa, Henryka Glapińskiego, Albina Ciesielskiego, Stanisława Żelanowskiego, Ksawerego Błasiaka, sygn. IPN Ld 6/43, t. I, s. 784-785, 787-790