20 marca 2002 r. w Zgierzu odbyła się sesja popularnonaukowa, zorganizowana z okazji 60. rocznicy rozstrzelania przez niemieckie władze okupacyjne stu Polaków. Do egzekucji doszło 20 marca 1942 r. na Placu Stodół w Zgierzu. W odwecie za zabicie przez żołnierza podziemia – Józefa Mierzyńskiego dwóch gestapowców Niemcy przeprowadzili masową egzekucję stu osób narodowości polskiej. Zmusili również okoliczną ludność do oglądania przebiegu masakry.
Organizatorami sesji były władze miasta Zgierza, Towarzystwo Przyjaciół Zgierza oraz Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi. Spotkanie odbyło się w sali obrad Urzędu Miasta Zgierza.
Referaty wygłosili:
Organizatorami sesji były władze miasta Zgierza, Towarzystwo Przyjaciół Zgierza oraz Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi. Spotkanie odbyło się w sali obrad Urzędu Miasta Zgierza.
Referaty wygłosili:
- dr Janusz Wróbel (BEP IPN) – „Polityka okupanta niemieckiego wobec społeczeństwa polskiego w rejencji łódzkiej 1939-1945”
- Sławomir Abramowicz (OKŚZpNP IPN) – „Egzekucja 100 Polaków w Zgierzu 20 III 1942 r.”
- Dorota Siepracka (BEP IPN) – „Zbrodnia zgierska elementem terroru nazistowskiego wobec społeczeństwa regionu”
- dr Krzysztof Lesiakowski (BEP IPN) – „Lista rozstrzelanych w Zgierzu 20 III 1942 r. w świetle akt gestapo”
- Maciej Wierzbowski (Muzeum Miasta Zgierza) zaprezentował na slajdach zdjęcia i dokumenty związane z egzekucją zgierską znajdujące się w posiadaniu Muzeum.
*
* *
Krzysztof Lesiakowski
Lista rozstrzelanych w Zgierzu 20 III 1942 r.
w świetle akt gestapo
(fragment referatu)
Zbrodnie popełnione w czasie II wojny światowej przez okupanta hitlerowskiego na obywatelach polskich do dnia dzisiejszego porażają swoim okrucieństwem oraz skalą. Miejscami kaźni były obozy, więzienia, place i ulice. Hitlerowcy mordowali w ukryciu, ale również w masowych, publicznych egzekucjach. Jedna z takich zbrodni miała miejsce w Zgierzu w marcu 1942 r.
Okoliczności tej zbrodni były przedmiotem zainteresowań historyków oraz postępowania prokuratorskiego. Ustalony został zbrodniczy mechanizm działania władz hitlerowskich, w tym nazwiska funkcjonariuszy gestapo oraz innych, ponoszących odpowiedzialność za rozstrzelanie Polaków w Zgierzu. Podjęte też zostały wysiłki, aby ustalić pełną listę zamordowanych. Na podstawie zeznań składanych przez świadków sporządzono w 1982 r. wykaz 92 osób. W tej liczbie 11 osób było znanych tylko z nazwiska. W przypadku dalszych 29 osób brakowało imion rodziców lub daty i miejsca urodzenia. O pozostałych 52 osobach zgromadzono pełne dane. W późniejszym czasie ustalenia te nie zostały zmienione, poza jednym wyjątkiem. Do listy rozstrzelanych – dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Zgierza – został dopisany jeszcze w 2000 r. Stefan Siwek.
Nowych informacji o liście rozstrzelanych w Zgierzu dostarczają akta gestapo, znajdujące się w zespole Tajnej Policji Państwowej – Oddział w Łodzi, przechowywanym obecnie w archiwum łódzkiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. Trzeba zaznaczyć, że akta te, w okresie kiedy tworzono listę 92 zamordowanych, nie były dostępne. Znajdowały się one w gestii Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Dokumentacja gestapo pozwala zweryfikować część nazwisk, dopisać dodatkowe, uzupełnić brakujące imiona czy daty urodzenia. [...]
Rozstrzelani w Zgierzu 20 III 1942 r.
A. Wykaz 92 osób ustalonych w toku śledztwa zawieszonego w 1982 r.
B. Wykaz 99 osób ustalonych na podstawie akt gestapo w Łodzi.
A
|
B
|
||
Nazwisko i imię
|
Data i miejsce urodzenia
|
Nazwisko i imię
|
Data i miejsce urodzenia
|
Adamiak Antoni
|
24 I 1921 Kalisz
|
Adamiak Antoni
|
24 I 1921 Kalisz
|
Antosiewicz vel Antonowicz
|
|
|
|
Ast Jerzy
|
2 I 1923 Kalisz
|
Ast Georg
|
2 I 1923 Kalisz
|
Balcerzak Feliks
|
18 II 1915 Dobrzec
|
Balcerczak Felix
|
18 II 1915
|
Balicki
|
|
|
|
Barczyński Kazimierz Jan
|
7 VI 1917 Kalisz
|
Barczyński Johann
|
7 VI 1917
|
Bednarowicz Bolesław
|
31 VIII 1889 Oświęciny
|
Bednarowicz Bolesław
|
31 VIII 1889
|
Bujnowska Krystyna
|
13 IV 1916 Łask
|
Bujnowska Christina
|
10 II 1916 Łask
|
Bujnowski Stanisław
|
7 I 1910 Łask
|
Bujnowski Stanisław
|
7 I 1910 Łask
|
Bukato
|
|
|
|
Chamczyk
|
|
Chamczyk Stefan
|
1 I 1901 Łódź
|
Chodera Józef
|
26 VIII 1912 Bronisławów
|
Chodera Josef
|
26 VIII 1912
|
|
|
Chudzik Andrzej
|
21 XI 1903
|
Cyran Henryk
|
|
Cyran Henryk
|
30 VII 1918
|
|
|
Czechowski Edmund
|
19 X 1896 Poznań
|
Dębiński Jerzy
|
|
|
|
Dratkiewicz Henryk
|
|
Dratkiewicz Henryk
|
21 VI 1908
|
Dzierżyński Władysław
|
4 III 1881 Dzierżynów
|
Dzierzynski Władysław
|
11 III 1881
|
Feja Hieronim
|
|
Feja Heronim
|
14 I 1903
|
Fercz Andrzej
|
5 IX 1892 Lubań k. Poznania
|
Fercz Andrzej
|
5 VIII 1892
|
Górecki Wacław
|
|
Gorecki Wacław
|
28 XI 1906
|
|
|
Goszkiewicz Josef
|
12 III 1920 Łódź
|
Górny Józef
|
Ok. 25 lat
|
|
|
Góźdź Edward
|
23 VIII 1918 Kalisz
|
Gozdz Eduard
|
23 VIII 1918 Kalisz
|
Gruszczyński Napoleon Ludwik
|
5 II 1914 Łódź
|
Gruszczynski Napoleon
|
5 II 1914
|
|
|
Gruszki Josef
|
8 XII 1911
|
Hajkowski Antoni
|
20 I 1901 Łódź
|
|
|
Jacolik Feliks
|
31 VIII 1911 Rumin k. Konina
|
Jaczolik Felix
|
31 VIII 1911
|
Jakubowski Władysław
|
|
|
|
Janiak
|
|
|
|
Jankowski Zygmunt Kacper
|
6 I 1881 Mińsk Maz.
|
Jankowski Zygmund
|
6 I 1881
|
Jarzębowski Zygmunt
|
|
Jarzembowski Zygmund
|
13 IV 1899
|
Jaszczak
|
|
|
|
Jasiński Kazimierz Zygmunt
|
4 VII 1879 Nowa Sól
|
Jasinski Kazimierz
|
3 VII 1979
|
Kalinowski Antoni
|
|
Kalinowski Antoni
|
5 XII 1894 Łódź
|
|
|
Kaluczniak Waclaw
|
12 XII 1914
|
Karczmarczyk
|
|
|
|
|
|
Kaczmarek Karol
|
20 XI 1902
|
|
|
Kaczmarek Franz
|
25 III 1913
|
Karowski Stefan
|
Ok. 40 lat
|
Karowski Stefan
|
18 IV 1906
|
Kit Zygmunt
|
1910 Stawiszyn
|
Kitt Zygmund
|
21 IV 1910
24 IV 1910 Kalisz |
|
|
Kowalczyk Wladyslaw
|
3 II 1901
|
Kowalik Bolesław
|
|
|
|
Kowalski Kazimierz Józef
|
|
Kowalski Kazimierz
|
2 III 1902
|
Kowalski Bolesław
|
6 IV 1894 Balin
|
Kowalski Bolesław
|
25 IV 1894
|
Adam
|
|
|
|
Kruczkowski Henryk
|
13 III 1913 Tykadłów
|
Kruczkowski Henryk
|
28 III 1913
|
Kubiak Bolesław
|
1 XII 1896 Łódź
|
Kubiak Bolesław
|
1 XII 1896 Łódź
|
|
|
Kubiak Stefan
|
10 VII 1911 Łódź
|
Kuligowski Wiktor
|
18 X 1910 Kalisz
|
Kuligowski Viktor
|
18 X 1910
|
Kupczak Stanisław
|
1920 Częstochowa
|
Kubczak Stanisław
|
5 XI 1920
|
Kurasiński Zenon
|
1 II 1918 Kościółki k. Kalisza
|
Kurasinski Zenon
|
26 II 1918
|
Laskowski Edward
|
|
Laskowski Eduard
|
14 IV 1920
|
Machalski Kazimierz
|
13 X 1908 Łódź
|
Machalski Kazimierz
|
13 X 1908 Łódź
|
Maciejewska
|
|
|
|
Maciejewski
|
|
|
|
|
|
Mackiewicz Tadeusz
|
16 X 1911
|
Mak Ignacy
|
23 I 1910 Dymek
|
Mak Ignacy
|
23 I 1910 Dymek
|
Marczewski Feliks
|
23 V 1913 Wieluń
|
Marczewski Felix
|
24 V 1913 Wieluń
|
Matusiak Michał
|
17 IX 1919 Kalisz
|
Matusiak Michal
|
17 VIII 1919
|
Mierzyńska Joanna
|
|
Mierzynska Johanna
|
27 V 1915
|
Mila Stanisław
|
6 I 1897 Aleksandrów
|
Mila Stanislaus
|
6 I 1897
|
|
|
Misiewicz Alexander
|
6 V 1894
|
Molenda Czesław
|
|
Molenda Czeslaw
|
25 I 1912
|
Mroczek Stanisław
|
8 V 1905 Łódź
|
Mroczek Stanislaus
|
6 V 1905
|
|
|
Napierala Josef
|
3 XII 1907
|
|
|
Nissner Marian
|
25 III 1895
|
Nowicki Jan Kacper
|
27 XII 1901 Pabianice
|
Nowicki Johann
|
27 XII 1901 Pabianice
|
Ofis Franciszek
|
28 VIII 1894 Aleksandrów
|
Ofic Franciszek
|
28 VIII 1894 Aleksandrów
|
Ostojski Klemens
|
16 IX 1903 Łódź
|
Ostojski Klemenz
|
22 I 1907
11 X 1902 Łódź |
Owczarek
|
|
|
|
Pakuła Tadeusz
|
9 XII 1911 Łódź
|
Pakuła Tadeusz
|
9 XII 1911 Łódź
|
Paluszkiewicz Michał
|
18 IX 1887 Kłodawa
|
Paluszkewicz Michal
|
18 IX 1887
|
Pasikowski Roman
|
|
|
|
|
|
Patinowski Roman
|
31 III 1906
|
Pawłowski Stefan
|
16 III 1889 Łomża
|
Pawlowski Stefan
|
16 III 1889
3 III1889 Łomża |
Piechota Ignacy
|
10 I 1901 Krzywiec
|
Piechota Ignacy
|
7 I 1901 Krzywiec
|
|
|
Pieczkowska Janina
|
27 XII 1894
|
Pieczkowski Marian
|
|
Pieczkowski Marian
|
15 VIII 1920
|
Pietrzak Adam
|
|
Pietrzak Adam
|
24 XII 1907
|
Piotrowski
|
|
Piotrowski Vitold
|
29 X 1915
|
Pol Władysław
|
17 I 1903 Łódź
|
Pol Wladyslaw
|
17 XI 1903
17 I 1903 Łódź |
Przelaskowski Stanisław
|
7 IV 1907 Alabany USA
|
Przeslakowski Stanislaw
|
7 IV 1907
|
|
|
Przeslawski Antoni
|
7 IX 1920
|
Romanowski Stanisław
|
Ok. 45 lat Sembór
|
Romanowski Stanisl.
|
8 V 1893
|
|
|
Rychlowski Zenon
|
26 XI 1914
|
Sekura Kazimierz
|
|
Sekura Kazimierz
|
4 I 1907
|
Sieradzki
|
|
Sieradzki Waclaw
|
16 II 1915
|
Sikorski Dionizy
|
8 IV 1893 Biała Rawska
|
Sikorski Dyonisius
|
8 IV 1893
|
|
|
Siewek Stefan
|
21 III 1901
|
Siwiński Kazimierz
|
1 III 1910 Mniszki
|
Siwinski Kazimierz
|
1 III 1910 Mniszków
|
Skóra
|
|
|
|
Skrzekotowski Leonard
|
11 IV 1896 Łódź
|
Skrzekotowski Leonh.
|
11 IV 1896 Łódź
|
|
|
Sobanski Tadeusz
|
4 II 1907
|
Sobieraj Czesław
|
|
Sobieraj Czesław
|
12 XI 1912 Łódź
|
Sroka Eugeniusz
|
9 VII 1923 Wieluń
|
Sroka Eugeniusz
|
8 VII 1923
|
|
|
Stachurski Alexander
|
30 I 1893
|
Sygulski Kazimierz
|
|
Sygulski Kazimierz
|
14 I 1923
|
Szubert Władysław
|
1908 Łódź
|
Szubert Wladyslaw
|
1 I 1910
|
Szurczak Konstanty
|
23 IX 1904 Kalisz
|
Szurczak Konstanty
|
23 IX 1904
|
Szurek Franciszek
|
1 XII 1916 Kalisz
|
Szurek Franciszek
|
1 XII 1916
|
Szwajdler
|
|
|
|
Świątczak Józef
|
8 III 1919 Uniejów
|
Swiontczak Josef
|
8 III 1919
|
Tosik Bolesław
|
Ok. 25 lat
|
|
|
Trela Leon
|
|
Trella Leon
|
3 IV 1909
|
|
|
Tucholski Waclaw
|
8 X 1894
|
|
|
Wieslawski Jerzy
|
14 VI 1906
|
|
|
Wiśniewski Bolesl.
|
14 IV 1917
|
|
|
Wlodarz Josef
|
6 VIII 1910
|
Wnukowski Jerzy
|
28 IV 1918 Łódź
|
Wnukowski Jerzy
|
28 IV 1918
|
Wojciechowski Józef
|
Hanower
|
|
|
Wrocławski Jerzy
|
|
|
|
Zaborowski Stanisław
|
|
Zaborowicz Stanislaw
|
23 X 1884
|
|
|
Zagurowski Romuald
|
11 IV 1920
|
|
|
Zajewska Emilia
|
8 II 1905
|
|
|
Zelechowski Jan
|
9 VIII 1902
|
Zieliński Ryszard
|
12 X 1922 Kalisz
|
Zielinski Richard
|
12 X 1922
|
Zimny Józef
|
22 XII 1911 Dobrzec k. Kalisza
|
Zimny Josef
|
6 XII 1911
|
|
|
Zimny Waclaw
|
11 II 1905
|
Ziółkowski Bolesław
|
12 III 1901 Nowe Chojny
|
Ziolkowski Boleslaw
|
11 III 1901
5 IV 1896 Łask |
Ziółkowski Wawrzyniec
|
4 VIII 1903 Osiny
|
|
|