Nawigacja

Aktualności

Prawda o Zbrodni Katyńskiej w materiałach z Archiwum łódzkiego IPN

Prezentujemy fotografie i dokumenty dotyczące odkrycia masowych mogił, konsekwencji głoszenia prawdy o Katyniu w latach tzw. „Polski Ludowej” oraz prób publikacji w prasie drugoobiegowej twórczości poetyckiej, mającej na celu zachowanie pamięci o Zbrodni w świadomości społecznej.

  • Zbrodnia Katyńska - pakiet 1

Tajemnica losu blisko 15 tysięcy polskich oficerów i wziętych do niewoli przez wojska sowieckie w 1939 r. ostatecznie wyjaśniła się w ostatnim tygodniu kwietnia 1943 r. Wtedy to 537 pułk łączności Wehrmachtu stacjonujący kilkanaście kilometrów na zachód od Smoleńska doniósł o makabrycznym odkryciu w pobliskim lesie. Niemcy rozpoczęli prace ekshumacyjne, a 11 kwietnia Agencja Transocean nadała komunikat o odnalezieniu w Lesie Katyńskim zwłok około 10 tysięcy polskich oficerów. Zagadka zaginionych znalazła swe makabryczne wyjaśnienie. Władze sowieckie oficjalnie wyparły się jakiejkolwiek odpowiedzialności za los pomordowanych.

Decyzja przesądzająca los polskich oficerów została podjęta prawdopodobnie 5 marca 1940 r. Wtedy to Ławrientij Pawłowicz Beria wystosował notatkę do Stalina z propozycją wymordowania polskich jeńców wojennych podkreślając, iż „wszyscy oni są zatwardziałymi, nie rokującymi poprawy wrogami władzy radzieckiej”. Dokument opatrzono zgodą Stalina, po nim podpisali się Kliment Woroszyłow, Wiaczesław Mołotow i Anastas Mikojan. Masowa egzekucja prawie piętnastu tysięcy jeńców została ostatecznie uprawomocniona decyzją Biura Politycznego KC WKP (b) z dnia 5 marca 1940 r.

Motywy sowieckiej decyzji o wymordowaniu polskich jeńców są jasne. W rozumieniu bolszewików stanowili oni polską elitę wojskową będącą stałym zagrożeniem dla ZSRR, byli wrogami władzy radzieckiej odmawiającymi jakiejkolwiek współpracy z Sowietami. Jedyną niejasnością w kwestii odpowiedzialności za mord katyński pozostaje pytanie o to, kto wydał rozkaz zabicia polskich oficerów. Nadal nie wiadomo, czy wspomniana wcześniej notatka Berii do Stalina była tylko pismem stwierdzającym dużo wcześniej podjętą decyzję, czy aktem pochopnej reakcji Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych lub samego Stalina, czy w końcu decyzją zbiorową sowieckich notabli o takim, a nie innym zakończeniu sprawy jeńców polskich.

Mimo, że dla wielu było jasne, kto stał za zbiorowym mordem, Zbrodnia Ktyńska oficjalnie bardzo długo kryła swą mroczną tajemnicę. Dopiero w kwietniu 1990 r. Michaił Gorbaczow oznajmił, że winę za nią ponosi Związek Radziecki. Do tej pory, przez prawie pół wieku, kolejni przywódcy ZSRR nie robili nic, aby ujawnić prawdę, a ich stanowisko wobec faktu dokonania masowego mordu można wyrazić słowami Józefa Stalina z kwietnia 1943 r., wygłoszonymi po odkryciu masowych mogił przez Niemców: „Władze hitlerowskie, które popełniły monstrualną zbrodnię wobec oficerów polskich, odgrywają komedię sądową i do jej wyreżyserowania użyli pewnych polskich elementów profaszystowskich […] Ta wroga kampania została zorganizowana po nawiązaniu kontaktu i wcześniejszym porozumieniu między Hitlerem, wrogiem Aliantów, i rządem Sikorskiego.”

W związku z kolejną rocznicą odkrycia masowych grobów polskich oficerów i funkcjonariuszy państwowych Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi postanowiło przybliżyć szerszemu gronu odbiorców część zbiorów związanych ze Zbrodnią Katyńską znajdujących się w naszym posiadaniu. Poniżej prezentujemy fotografie i dokumenty dotyczące odkrycia masowych mogił, konsekwencji głoszenia prawdy o Katyniu w latach tzw. „Polski Ludowej” oraz prób publikacji w prasie drugoobiegowej twórczości poetyckiej, mającej na celu zachowanie pamięci o Zbrodni w świadomości społecznej. Warto również zaznaczyć, że obok dokumentów wytworzonych przez organy bezpieczeństwa państwa w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku, część materiałów prezentowanych poniżej zostało pozyskanych przez Oddziałowe Archiwum IPN w Łodzi w ramach akcji „Archiwum Pełne Pamięci”. Zapraszamy do zapoznania się z proponowanym wyborem.

Fotokopie zdjęć dotyczących Zbrodni Katyńskiej – ekshumacja zwłok polskich oficerów po odkryciu masowych grobów w Lesie Katyńskim w 1943 r. (sygn. IPN Ld 707/20):

IPN Ld 707/20 k.1

IPN Ld 707/20 k.2

IPN Ld 707/20 k.3

IPN Ld 707/20 k.4

IPN Ld 707/20 k.5

IPN Ld 707/20 k.6

Akta śledztwa prowadzonego przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Łodzi przeciwko Zofii Dwornik, oskarżonej o „rozpowszechnianie fałszywych wiadomości o zbrodni katyńskiej” (sygn. IPN Ld pf 12/783):

Charakterystyka sprawy przeciwko Zofii Dwornik (sygn. IPN Ld pf 12/783 k. 3)

Fotografia sygnalityczna przedstawiająca Zofię Dwornik (sygn. IPN Ld pf 12/783 k. 59/1)

Akt oskarżenia przeciwko Zofii Dwornik (sygn. IPN Ld IPN Ld pf 12/783 k. 50-51)

Sentencja wyroku Sądu Wojewódzkiego dla m. Łodzi (odpis) w sprawie Zofii Dwornik (IPN Ld pf 12/783 k. 95-96)

Akta śledztwa prowadzonego przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Sieradzu przeciwko Hieronimowi Majewskiemu, oskarżonemu o publiczne rozpowszechnianie informacji o odpowiedzialności Związku Radzieckiego za Zbrodnię Katyńską (sygn. IPN Ld pf 12/1755):

Okładka akt śledztwa przeciwko Hieronimowi Majewskiemu (sygn. IPN Ld pf 12/1755)

Pismo Wydziału „A” WUBP w Łodzi do szefa PUBP w Tczewie w sprawie Hieronima Majewskiego (sygn. IPN Ld pf 12/1755 k. 87)

Postanowienie o wszczęciu rozpracowania w sprawie przeciwko Hieronimowi Majewskiemu (sygn. IPN Ld pf 12/1755 k. 18)

Sentencja wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi (odpis) w sprawie Hieronima Majewskiego (sygn. IPN Ld pf 12/1755 k.137-137v)

Akta śledztwa prowadzonego przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego na miasto Łódź przeciwko Wandzie Rębisz oskarżonej o publiczne rozpowszechnianie informacji o odpowiedzialności Związku Radzieckiego za Zbrodnię Katyńską (sygn. IPN Ld pf 12/4292):

Okładka akt śledztwa przeciwko Wandzie Rębisz (sygn. IPN Ld pf 12/4292)

Fotografia sygnalityczna Wandy Rębisz (sygn. IPN Ld pf 12/4292 k. 48)

Wniosek o zezwolenie na areszt (sygn. IPN Ld pf 12/4292 k. 21-22)

Postanowienie o tymczasowym aresztowaniu Wandy Rębisz (IPN Ld pf 12/4292 k. 13-14)

Raport Naczelnika Wydziału Śledczego UBP na m. Łódź o przyjęciu do prowadzenia sprawy przeciwko Wandzie Rębisz (sygn. IPN Ld pf 12/4292 k. 23-24)

Wniosek oficera śledczego UBP na m. Łódź o ukaranie Wandy Rębisz w trybie postępowania przed Komisją Specjalną (sygn. IPN Ld pf 12/4292 k. 33-34)

Pismo Naczelnika Wydziału IV Prokuratury Miejskiej w Łodzi do Wydziału Śledczego UBP na m. Łódź informujące o karze orzeczonej wobec Wandy Rębisz (sygn. IPN Ld pf 12/4292 k.42)

Sprawa operacyjnego rozpracowania kryptonim „Poeta” prowadzona w związku z wysłaniem z terenu Łasku do działacza KSS „KOR” Józefa Śreniowskiego wierszy, dotyczących m. in. Zbrodni Katyńskiej, w celu ich publikacji w wydawnictwie bezdebitowym (sygn. IPN Ld 038/365 t.2):

Analiza materiałów dot. sprawy operacyjnego rozpracowania kryptonim „Poeta” (sygn. IPN Ld 038/365 t.2 k. 138-139)

Wiersz pt. „Pokój ich cieniom” (sygn. IPN Ld 038/365 t.2 k. 44)

Wiersz pt. „Ziemio milczący świadku” (sygn. IPN Ld 038/365 t.2 k.46)

Wiersz pt. „Rota Katynia” (sygn. IPN Ld 038/365 t.2 k.47)

Wiersz pt. „Sonet Katynia” (sygn. IPN Ld 038/365 t.2 k.48)

Wybór i opracowania materiałów: Robert Rabiega, Łukasz Abramczyk, Łukasz Rakoczy
Wstęp: Łukasz Rakoczy, Łukasz Abramczyk

do góry