Instytut Pamięci Narodowej Wyjazd na Monte Cassino dla laureatów konkursu IPN „Ocaleni z »nieludzkiej ziemi«. Polskie dzieci na tułaczych szlakach 1940-1950” – 4-10 września 2023 - Aktualności -

Młodzież odwiedziła klasztor benedyktyński, a także złożyła kwiaty i zapaliła znicze na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino. Założone w 529 r. przez rzymskiego arystokratę św. Benedykta z Nursji opactwo znajduje się na szczycie górującym nad najwęższym miejscem doliny rzeki Liri. W czasie II wojny światowej było kluczowym punktem w niemieckim systemie fortyfikacyjnym (Linia Gustawa) broniącym drogi na Rzym. Niemcy wykorzystywali naturalne cechy obronne otaczających je wzgórz, stanowiących swoiste fortece. Główne bastiony stanowiły wzgórza 593 i wzgórze San Angelo, obronie sprzyjały nurty wąskiej, rwącej, o urwistych brzegach rzeki Rapido. Od 17 stycznia 1944 r. ruszyły alianckie natarcia na Linię Gustawa – uczestniczyły w nim oddziały francuskie złożone w przeważającej części z Marokańczyków, Algierczyków i Tunezyjczyków, amerykańskie, brytyjskie z elitarnymi jednostkami Gurkhów oraz z oddziałami hinduskimi, kanadyjskie i nowozelandzkie – mające w swych szeregach żołnierzy maoryskich. Niemcom udawało się utrzymać pozycje, straty w batalionach alianckich wynosiły do 91 procent obsady. W czasie walk Niemcy mieli zakaz wchodzenia na teren klasztoru, obowiązywała niepisana umowa o chronieniu zabytków kultury na terenie Włoch. Do sztabu alianckiego przedostała się jednak niesprawdzona informacja, że Niemcy mają w klasztorze swoich obserwatorów. Mimo zażartego sporu, marsz. Alexander, głównodowodzący sił alianckich w rejonie Morza Śródziemnego wydał zgodę na bombardowanie. 15 lutego 1944 r. samoloty amerykańskie zrzuciły na klasztor 576 ton bomb, zamieniając go w stos gruzów i zabijając setki włoskich cywilów. To jednak nie przyspieszyło zwycięstwa, gdyż niemieccy żołnierze umocnili się w klasztornych ruinach i zaciekle odpierali kolejne alianckie natarcia.

Polscy żołnierze II Korpusu gen. Władysława Andersa wzięli udział w czwartej bitwie o Monte Cassino, od nocy z 11 na 12 do 18 maja 1944 r. Dla nich była to pierwsza duża bitwa i choć postawiono przed nimi najtrudniejsze zadanie, zakończyła się zdobyciem ruin klasztoru. Polacy weszli na jego teren przed oddziałami francuskimi i brytyjskimi. Symbolicznym momentem było zatknięcie na gruzach klasztoru polskiej flagi i odegranie 18 maja w samo południe przez plut. Emila Czecha hejnału mariackiego, ogłaszającego zwycięstwo polskich żołnierzy. W kolejnych dniach zdobyto okalające wzgórza i otwarto drogę na Rzym. W bojach o Monte Cassino i sąsiadujące z nim wzgórza uczestniczyli m.in. żołnierze z 5. Kresowej Dywizji Piechoty, 3. Dywizji Strzelców Karpackich i czołgiści z 4. Pułku Pancernego „Skorpion”. Łączna liczba strat polskich pod Monte Cassino – w najbardziej zaciętej w II wojnie światowej bitwie z Wehrmachtem na froncie zachodnim – wynosiła 924 zabitych i 2930 rannych. W czasie uroczystości 18 maja 1944 r. Gwidon Borucki zaśpiewał po raz pierwszy pieśń Czerwone maki na Monte Cassino, skomponowaną przez Alfreda Schütza do słów Feliksa Konarskiego, Ref-Rena (pisana była w czasie walk). Polscy żołnierze wzięli udział w odbudowie klasztoru, a także w budowie polskiego cmentarza wojennego. 1 września 1945 r. dokonano uroczystego poświęcenia nekropolii, zbudowanej według projektu architektów Hryniewicza i Skolimowskiego, pod nadzorem inż. Romana Wajdy, uczestnika bitwy. Spoczywa tu 1072 polskich żołnierzy.

Części oficjalnej uczniowskiej wizyty na Monte Cassino towarzyszyły następnego dnia zajęcia terenowe. Z miejscowości Caira na przedmieściach Cassino grupa młodzieży wraz z opiekunami i przewodnikami – członkami włoskiego stowarzyszenia „Cassino Red Poppy” – wyruszyła w 12-kilometrową trasę na wzgórze 593. Stworzona tu ścieżka edukacyjna prowadzi wzdłuż Cavendish Road (Drogi Polskich Saperów) i poprzez „Widmo”, „Gardziel”, „Głowę Węża” wiedzie aż na wzgórze 593, skąd otwiera się widok na klasztor Monte Cassino.

Uczestnicy wyjazdu wzięli udział w spotkaniu z merem Cassino, a także obejrzeli film Tomasza Łysiaka Monte Cassino. Ostatni rozdział (2022). Uzupełnieniem były zajęcia edukacyjne przeprowadzone przez pracowników Oddziału IPN w Łodzi, którzy zaprezentowali grę-puzzle „First to Fight. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie (1939-1945)”. Przedstawiciele stowarzyszenia „Cassino Red Poppy”, realizującego we włoskich szkołach lekcje o bitwie pod Monte Cassino, otrzymali egzemplarze polsko-angielskiej wersji gry „ZnajZnak Monte Cassino”.

Operator wyjazdu – Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego przekazała uczestnikom okolicznościowe wyróżnienia, natomiast opiekunowie zwycięskich grup konkursowych oraz pracownicy IPN zaangażowani w organizację przedsięwzięcia odebrali medale pamiątkowe wybite w 130 rocznicę urodzin gen. Władysława Andersa.

Zdjęcia: Jacek Trajdos

7 września 2023: klasztor Monte Cassino

7 września 2023: Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino

8 września 2023: Droga Polskich Saperów – Cavendish Road

8 września 2023: Cassino

9 września 2023: Loreto

9 września 2023: Bolonia